"Przeszłość nie musi być przeznaczeniem" - podstawy teorii przywiązania.

Zgodnie z teorią przywiązania poczucie bezpieczeństwa, szczególnie na wczesnym etapie rozwoju zależne jest od reakcji pierwszych dorosłych opiekunów (najczęściej matki) na ekspresję emocjonalną dziecka. Poczucie bliskości ze znaczącą osobą dorosłą, które stanowi źródło poczucia komfortu i spokoju, kształtuje u dziecka pewien rodzaj bezpiecznej bazy, umożliwiając dzięki temu poznawanie otaczającej je rzeczywistości oraz tworzenie więzi z najbliższym otoczeniem.
Więź emocjonalna, która zostaje ukształtowana między matką a dzieckiem stanowi matrycę rozwoju małego dziecka. Istotą tej więzi jest nie tylko zaspokajanie potrzeb fizjologicznych, lecz przede wszystkim - poszukiwanie bliskości i poczucia bezpieczeństwa. Jak określił to R. Zazzo "Miłość małego dziecka nie żywi się wyłącznie mlekiem matki".
Bardzo duży wkład w rozwój teorii przywiązania wniósł John Bowlby. Opisał on system zachowań przywiązaniowych, dzięki którym dziecko nawiązuje i wzmacnia związek między nim i środowiskiem, w którym żyje i od którego jest zależne. System ten opiera się na pięciu przejawach zachowania: ssaniu (usta dziecka występują tu jako narzędzie poznawcze) i przytulaniu, które wzmacniają więź poprzez kontakt fizyczny z matką, uśmiechaniu się oraz podążaniu za opiekunem (które służą podtrzymaniu bliskości), a także płaczu - krzyku, mającym na celu zwrócenie na siebie uwagi opiekuna. W przypadku rodzica i dziecka kontakt emocjonalny oraz przywiązanie muszą być dwustronne - niezbędne jest odczucie zainteresowania sobą nawzajem, zaś jakość więzi zależy od wzajemnej relacji matki i dziecka, ich wrażliwości oraz komunikatywności.
Studia nad charakterem więzi pogłębiła Mary Ainsworth, wyróżniając trzy style przywiązania. Powiązane są one ściśle z emocjonalnością matki, jej zachowaniem wobec niemowlęcia oraz stylem wychowania:
Typ "bezpiecznego przywiązania" klasyfikuje wszystkie te dzieci, które dobrze czują się w obecności matki, stają się zaś zaniepokojone, gdy matki nie ma w zasięgu ich wzroku. Po jej powrocie szybko wracają do równowagi. Empatia, troska i adekwatne reagowanie matki na potrzeby dziecka umożliwiają u niego rozwój pewności siebie, co owocuje zachowaniami eksploracyjnymi (ciekawość poznawcza), refleksyjnością oraz ufnością wobec osób obcych.
Niemowlęta przejawiające typ przywiązania "lękowo - unikający" reagują lękiem na sytuację chwilowego opuszczenia, a przy ponownym spotkaniu z rodzicem początkowo do niego przywierają, a następnie agresją odpychają. Te dzieci zaprzeczają potrzebie więzi.
"Przywiązanie lękowo - ambiwalentne" cechuje ciągły niepokój oraz napięcie emocjonalne w sytuacji nieobecności matki oraz bardzo długie uspokajanie się dziecka po jej powrocie.

Podsumowanie
Przebieg relacji dziecka z matką w okresie wczesnego dzieciństwa ma decydujący wpływ na zachowania i postawy tego dziecka w ciągu całego jego przyszłego życia. Badania pokazują, że w życiu dorosłym osoby z bezpiecznym typem przywiązania posiadają zdolność do tworzenia emocjonalnych więzi z innymi, funkcjonując jednocześnie dobrze w warunkach rozdzielenia z osobą znaczącą. Tworzą dojrzałe relacje z innymi, co znajduje swój wyraz w zdolności do miłości i pracy. Ich obraz siebie jest pozytywny, cechuje ich adekwatne poczucie własnej wartości. Natomiast brak właściwej więzi z osobą znaczącą może być przyczyną zaburzeń w sferze emocjonalnej dziecka. Według Bowlby'ego trzy pierwsze lata życia dziecka są okresem decydującym, po upływie którego wytworzenie się prawidłowej więzi jest praktycznie niemożliwe: "Raz wykształcone przywiązanie charakteryzuje istotę ludzką od kołyski aż po grób". Jednak niemądrym byłoby sądzić, że styl przywiązania przyjęty przez dziecko trwa nie zmieniając się i nie ewoluując przez całe życie. Typ przywiązania w dzieciństwie nie jest jedynym determinantem funkcjonowania w bliskich związkach. Duże znaczenie mają także inne czynniki, m.in. system wartości, normy kulturowe, oczekiwania, umiejętność rozumienia innych ludzi, jak również wsparcie ze strony rodziny, przyjaciół czy współmałżonka, które jest w stanie skorygować utrwalone schematy dotyczące związków interpersonalnych. Wyrazem takiego stanu rzeczy jest pogląd Fonagy'ego: "Przeszłość nie musi być przeznaczeniem".

Literatura:
Kozińska B. (2006). Typ przywiązania a zdrowie psychiczne. W: Psychoterapia 3: 5 - 20.
Senator D. (2004).Więź emocjonalna - poszukiwanie siebie w relacji z drugą osobą. W: T. Karczmarek i G. Kmita (red.) Wczesna interwencja - miejsce psychologa w opiece nad małym dzieckiem i jego rodziną. Warszawa: Emu.
Sidor A. (2003). Nie samym mlekiem żyje niemowlę. Nowiny Psychologiczne, 2: 21 - 37.
Opracowała: mgr Katarzyna Dziembowska
psycholog