"Nie ma nic w umyśle, czego by przedtem nie było w zmysłach"
Arystoteles

Integracja sensoryczna w pytaniach

Czym jest integracja sensoryczna?

W życiu każdego człowieka ogromną rolę odgrywają zmysły. Dzięki narządom zmysłów odbieramy bodźce, które niosą informacje o otaczającym nas świecie do ośrodkowego układu nerwowego. W ten sposób poznajemy świat i uczymy się właściwego reagowania na wymagania środowiska w którym żyjemy.
Ścisła współpraca zmysłów powoduje, że tworzą one jeden układ zmysłów. Ów współpraca jest podstawą prawidłowej egzystencji człowieka, dlatego tak bardzo ważne jest stopniowe uczenie się zmysłów prowadzące do pełniejszego współdziałania czyli integracji. ("Integracja w układzie nerwowym polega na tym, że neuron położony na danym piętrze układu zbiera i scala informacje z szeregu neuronów leżących na niższym piętrze. Na kolejnych piętrach stopień integracji jest coraz wyższy").

Kiedy następuje integracja sensoryczna?

Rozpoczyna się już w pierwszych tygodniach i miesiącach życia wewnątrzłonowego (kiedy to dzieci reagują na dotyk będąc w macicy, ssą kciuk, kąpią się w wodach płodowych), ale najbardziej obserwowalna jest od urodzenia do końca okresu przedszkolnego. Prawidłowa integracja narządów zmysłów sprawia, że dziecko jest dojrzałe do podjęcia spełniania obowiązku szkolnego i prawidłowo przebiega proces socjalizacji. Aby mózg dziecka mógł funkcjonować prawidłowo musi otrzymywać bodźce ze zmysłów równowagi, proprioceptywnych i dotykowych wraz z bodźcami wzrokowymi, słuchowymi, węchowymi i smakowymi. Szczególnie ważne jest to do trzeciego roku życia dziecka. W przypadku nie dużej ilości dostarczanych bodźców, nieaktywne komórki nerwowe umierają; a tym samym brak doświadczeń zmysłowych doprowadza do braku reakcji adaptacyjnych (np. obronne wyciągnięcie rąk przed upadkiem, wkładanie piersi do ust)

Co to są deficyty, zaburzenia integracji sensorycznej?

To dysfunkcja układu nerwowego, która zaburza prawidłowy rozwój dzieci. Deficyty prowadzą do nieprawidłowego odbierania informacji przez zmysły. Reakcja będzie wtedy zależeć od interpretacji siły bodźca, niektóre dzieci będą odczuwać iż są wręcz bombardowane bodźcami, inne będą poszukiwać dodatkowych bodźców w celu wzmocnienia ich działania. W zależności od rodzaju zaburzenia, spotyka się różnorodne złożone zachowania. Niektóre wzorce zachowań można przedstawić w taki ogólny sposób:

Dzieci poszukujące wrażeń sensorycznych:

W tym zaburzeniu, dzieci mają obniżoną reaktywność na bodźce, ich układ nerwowy nie zawsze rozpoznaje informacje sensoryczną płynącą z bodźców. Dlatego też dzieci odczuwające "głód doznań" wciąż poszukują bodźców, doznań. Niektóre symptomy zachowań:
opóźniona mowa
dzieci lubią bardzo głośne dźwięki
brak reakcji na ból i dotyk innych osób (dzieci aby poczuć dotyk same często dotykają mocniej inne osoby, co może zostać odebrane jako zachowania agresywne)
ryzykowane zachowania, zabawy np. wspinanie się bardzo wysoko
potrzeba intensywnych zabaw typu długie kręcenie się, huśtanie
Dzieci takie są diagnozowane jako podwrażliwe lub niedowrażliwe sensorycznie.

Dzieci unikające wrażeń sensorycznych

W tym zaburzeniu układ nerwowy dziecka reaguje nadmiernie na dany bodziec, odczuwa dane doznanie zbyt intensywnie. Dziecko chcąc uniknąć takiego bombardowania przez bodźce wchodzi stan "obronności sensorycznej", podejmuje "walkę lub ucieczkę" od nadmiernie działających bodźców. Przeciążenie może wywołać stany agresywne.
Niektóre symptomy zachowań:
agresja lub wycofanie się
nadmierne pobudzenie, aktywność
niechęć do nowych rzeczy, niechęć do próbowania
mdłości w przypadku niewielkiego ruchu, wysokości
jedzenie mało zróżnicowanych potraw
Dzieci takie są diagnozowane jako nadwrażliwe sensorycznie.

Dzieci z zaburzeniem praksji- obniżonymi umiejętnościami ruchowymi

Zaburzenie dotyczy trudności z planowaniem i wykonywaniem nowych ruchów, podejmowaniem aktywności ruchowej. Charakterystyczne dla tych dzieci jest częste potykanie się, niezgrabność w poruszaniu, w zabawach ruchowych.
Niektóre symptomy zachowań:
trudności z wymową
trudności w naśladowaniu sekwencyjnych ruchów, utrzymaniem równowagi
słabe umiejętności z zakresu wielkiej motoryki: kopanie piłki, rzucanie
słabe umiejętności z zakresu małej motoryki: zapinanie guzików, lepienie
podejmowanie znanych zabaw i aktywności
dominacja aktywności statycznej
Dzieci takie mogą mieć zdiagnozowaną dyspraksję czyli zaburzenie planowania ruchu. Dzieci mogą ukrywać swoje problemy z planowaniem ruchu poprzez popisywanie się, tzw. pajacowanie aby tylko uniknąć wykonywania określonych ruchów. Łatwo ulegają frustracji i przyjmują mechanizmy obronne np. kontrola otoczenia.

Jakie są efekty zaburzeń integracji sensorycznej?
trudności z koncentracją uwagi
opóźniony rozwój ruchowy
trudności z percepcją wzrokową, słuchową oraz koordynacją wzrokowo- ruchową
podwyższony poziom pobudzenia lub nadmierna bierność
trudności dydaktyczne: pisanie, czytanie, matematyka
zaburzone procesy społeczne
trudności w sferze emocjonalnej
niskie poczucie własnej wartości
Rodzicu pamiętaj!

"Integracja sensoryczna nie jest lekarstwem na wszystko i nie może dokonać cudu. Niemożna stosować jej we wszystkich przypadkach. Jest efektywna jedynie w przypadkach pewnych typów zaburzeń".

"Integracja sensoryczna nie jest substytutem rzeczywistej edukacji, może natomiast poprawić uczenie się i sprawić, że będzie ono łatwiejsze".

Literatura:
Violet F. Maas "Uczenie się przez zmysły. Wprowadzenie do Teorii Integracji Sensorycznej" , Warszawa 2005 r.
Violet F. Maas "Integracja sensoryczna a neuronauka- od narodzin do starości", Warszawa 2007
Sabine Pauli, Andrea Kisch "Co się dzieje z moim dzieckiem? Zaburzenia rozwoju ruchowego i postrzegania.", z serii poradników wydanych przez PZWL, 2004
Opracowała: mgr Marlena Redyk
pedagog