ROZPOZNAWANIE PRZEMOCY DOMOWEJ U DZIECI
Asteria Lutogniewska
Każdy z nas niejednokrotnie spotyka się ze zjawiskiem przemocy domowej, również tej najbardziej nieakceptowanej - wobec najmłodszych. Szczególnie dotyczy to osób pracujących bezpośrednio z dziećmi i młodzieżą. Częstokroć zdarza się, że przechodzimy obok tego zjawiska obojętnie, co wynikać może z jednej strony z braku wiedzy na temat tego co możemy zrobić w takiej sytuacji, a z drugiej nieumiejętności rozpoznawania objawów przemocy. Bywa też tak, że obawiamy się jakie konsekwencje sami poniesiemy zgłaszając takie sytuacje. W Polsce w wielu kręgach pokutuje mit, że przemoc domowa jest prywatną sprawą każdej z tych rodzin. Niektórzy wierzą, że przemoc dotyczy tylko rodzin z marginesu społecznego, rodzin z niskim wykształceniem, rodzin dotkniętych problemem alkoholowym czy też osób z zaburzeniami psychicznymi. Praktyka pokazuje jednak, że problem ten może dotknąć niemal każdego. Naszym obowiązkiem zarówno moralnym jak i prawnym (art.160kk, art.572kc) jest zajęcie się taką sytuacją, przynajmniej poprzez zgłoszenia jej odpowiednim organom.
Czym w ogóle jest przemoc? Istnieje wiele definicji. Jerzy Mellibruda definiuje przemoc jako: "intencjonalne naruszenie mocy oraz wszelkich praw i dóbr osobistych jednostki w sposób uniemożliwiający jej obronę i powodujący szkody psychiczne, fizyczne, symboliczne i materialne". K. Browne i M. Herbert zaliczają do form maltretowania także zaniedbanie, które może powodować obrażenia fizyczne i psychiczne, dotyczy to zarówno zaniedbania o charakterze rozmyślnym jak i nieświadomym. Pamiętać należy, że żadne z nich nie zwalnia opiekunów z ich zobowiązań wobec dziecka
Każda forma nieprawidłowych oddziaływań, zarówno dotycząca bezpośredniej przemocy jak i zaniedbania powinna wzbudzać naszą czujność i uwagę. Jeśli my dorośli, szczególnie osoby pracujące w instytucjach mających za zadanie pomaganie dzieciom i młodzieży, nie zwrócimy na to uwagi i nie przeciwstawimy się temu zjawisku to nikt inny tego nie zrobi. Naszym zadaniem jest chronić dzieci, ponieważ dziecko częstokroć same nie jest w stanie zadbać o siebie w tej kwestii. Co się wtedy dzieje? Jeśli dziecko nie czuje się bezpiecznie w miejscu, które powinno mu to zapewnić czyli w domu, może przenosić swoją frustrację na zewnątrz. Może być tak, że staje się agresywne wobec innych, zaczepia, bije, jest wulgarne pragnąc w ten sposób odzyskać kontrolę w jakimś innym środowisku bądź też po prostu naśladując rodzica, który w ten sam sposób wyraża swoją złość w stosunku do niego czy innych członków rodziny. Może być też tak, że dziecko takie staje się apatyczne i wycofane. Brakuje mu pewności siebie, stroni od rówieśników, przejawia lęk w kontaktach społecznych. Najtrudniejsze jest to, że uczniowie agresywni, nadpobudliwi, wagarujący, sprawiający problemy wychowawcze nie wzbudzają sympatii otoczenia. Częstokroć postrzegani są jako ci "źli", degeneraci, osoby, z którymi jak najmniej chce się mieć wspólnego. Czasem jednak jest to ich swoiste wołanie o pomoc. Takie nieadekwatne zachowania dziecka zawsze należy sprawdzić uwzględniając, że nie zawsze muszą być one przejawem przemocy. Pamiętajmy jednak, że na zachowania dzieci ogromny wpływ ma środowisko, w którym się wychowują.
Naszą uwagę powinny zwrócić także objawy fizyczne, takie jak siniaki w różnych częściach ciała (na częściach miękkich, w tym ślady szczypania, po obu stronach ust lub policzków powstające wskutek silnego ucisku, w kształcie dłoni na policzkach i pośladkach, siniaki po obu stronach małżowiny usznej lub naderwania i zniekształcenia małżowiny, na ramionach, łopatkach lub tułowiu), niewyjaśnione i powtarzające się obrażenia (szczególnie te, które są w nietypowych dla przypadkowych obrażeń miejscach), oparzenia (np. po papierosie; głębokie oparzenia o regularnym kształcie, oparzenia symetryczne), poważne urazy głowy u małych dzieci, łukowate ślady wbijania paznokci, łysienie lub łyse plamy (które mogą być wynikiem ciągnięcia dziecka za włosy) itp. Symptomem zaniedbania w rodzinie może być niska higiena osobista, ciągłe zmęczenie i apatia, zbyt niska waga i wzrost dziecka, ślady odmrożeń, zapalenia skóry na pośladkach, ślady ukąszeń (np. od pcheł), świerzb, nieleczone urazy, poprawa wyglądu dziecka na krótkich nawet pobytach poza domem rodzinnym i pogorszenie wyglądu po powrocie do domu, itp. Ważne jest aby nie bagatelizować odbiegających od normy zachowań dzieci, nie ignorować i przede wszystkim nie ośmieszać zachowań dzieci. Może się zdarzać, że dziecko doświadczające przemocy będzie przejawiać liczne lęki, często nieadekwatne do sytuacji. Może nadmiernie narzekać bądź też zachowywać się agresywnie lub pasywnie. Być nadmiernie wesołkowatym albo też przejawiać wyraźny brak radości życia. Może "lepić się" do osoby dorosłej, a z drugiej strony może także podchodzić z bardzo dużym dystansem i brakiem zaufania. Może izolować się od grupy rówieśniczej, uciekać we własny świat marzeń, przejawiać postawę obojętności wobec życia, niechęci do innych. Może uskarżać się na bóle somatyczne - brzucha, głowy, podbrzusza i genitaliów bez medycznych powodów. Mogą pojawić się głębokie stany depresyjne, myśli samobójcze, samookaleczenia, wrogość wobec samego siebie. Z drugiej strony także kradzieże, oszustwa, kłamstwa - czasami wręcz jawne - pozwalające na przyłapanie dziecka.
Ogromnie ważne jest aby zwracać uwagę na wszelkie symptomy, które mogą budzić nasz niepokój, lepiej bowiem sprawdzić jest daną sytuację, niż narażać dziecko na utratę bezpieczeństwa a czasem i zdrowia. Jeśli dochodzi do ujawnienia faktów świadczących o przemocy ważne jest aby zachować spokój oraz wierzyć w to co mówi dziecko, absolutnie nie dawać obietnic bez pokrycia, nie udawać, że wszystko jest w porządku (bo nie jest), nie należy przymuszać czy naciskać dziecka, a przede wszystkim upewnić dziecko, że dobrze robi ujawniając przemoc, i że nie wynika ona z jego winy.
Pamiętajmy, że jeśli mamy podejrzenie, że dziecko doświadcza przemocy domowej należy zgłosić to odpowiednim instytucjom (takim jak Sąd Rodzinny - wydział Rodzinno-Opiekuńczy, MOPS, Policja, Prokuratura Rejonowa itp.). Pomoc w Bydgoszczy możemy uzyskać także w Poradniach Psychologiczno-Pedagogicznych, Bydgoskim Centrum Pomocy Rodzinie przy Dunikowskiego, w MEDARe przy Emilii Gierczak, w BORPA przy Przodowników Pracy, Poradni Zdrowia Psychicznego przy Sułkowskiego i innych miejscach gdzie dostępni są psycholodzy, pedagodzy czy terapeuci.
Najważniejsze jest, aby nie zostawiać dziecka samego z tym problemem, aby postarać się zapewnić mu bezpieczeństwo i poczucie, że może jeszcze raz zaufać dorosłym, których do tej pory poznawał częstokroć z tej najgorszej strony. Trudno czasami wyobrazić sobie osobie, która nie miała styczności z przemocą domową, jak bezwzględni i pomysłowi potrafią być sprawcy przemocy. Zatajenie naszej wiedzy czy nawet podejrzeń dotyczących aktywnej przemocy domowej jest tak naprawdę nie tylko stawaniem po stronie i w obronie sprawców ale także przyzwalaniem na przemoc i akceptowaniem jej.
Pamiętaj, jeśli Ty nie interweniujesz, być może także nikt inny tego nie zrobi!
Przemoc rodzi przemoc, dzisiejsze dziecko, jeśli nie uzyska pomocy, za chwilę stać się może dorosłym, który tę przemoc będzie kontynuował. Do nas szczególnie, do nauczycieli, pedagogów, psychologów i terapeutów należy podejmowanie działań mających na celu ochronę dziecka.
Niektóre przepisy prawne regulujące kwestię przemocy:
Kodeks Karny art. 207
§1 Kto znęca się fizycznie lub psychicznie nad osobą najbliższą lub nad inną osobą pozostającą w stałym lub przemijającym stosunku zależności od sprawcy albo nad małoletnim lub osobą nieporadną ze względu na jej stan psychiczny lub fizyczny, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§2 Jeżeli czyn określony w § 1 połączony jest ze stosowaniem szczególnego okrucieństwa, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.
§3 Jeżeli następstwem czynu określonego w § 1 lub 2 jest targnięcie się pokrzywdzonego na własne życie, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
Kodeks Karny Art. 160. § 1. Kto naraża człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo ciężkiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.
§ 2. Jeżeli na sprawcy ciąży obowiązek opieki nad osobą narażoną na niebezpieczeństwo, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 3. Jeżeli sprawca czynu określonego w § 1 lub 2 działa nieumyślnie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
§ 4. Nie podlega karze za przestępstwo określone w § 1-3 sprawca, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.
§ 5. Ściganie przestępstwa określonego w § 3 następuje na wniosek pokrzywdzonego.
Kodeks cywilny Art. 572.
§ 1. Każdy, komu znane jest zdarzenie uzasadniające wszczęcie postępowania z urzędu, obowiązany jest zawiadomić o nim sąd opiekuńczy.
§ 2. Obowiązek wymieniony w § 1 ciąży przede wszystkim na urzędach stanu cywilnego, sądach, prokuratorach, notariuszach, komornikach, organach samorządu i administracji rządowej, organach Policji, placówkach oświatowych, opiekunach społecznych oraz organizacjach i zakładach zajmujących się opieką nad dziećmi lub osobami psychicznie chorymi.
BIBLIOGRAFIA 1. K. Browne i M. Herbert, Zapobieganie przemocy w rodzinie, Warszawa 1999
2. J. Grochulska, Agresja u dzieci, Warszawa 1993 Przemoc w rodzinie i w szkole pod red. V. Kwiatkowskiej-Darul, materiały z sesji naukowej, Toruń 2001
3. A. Lipowska-Teutsch, Rodzina a przemoc, Warszawa 1995
4. J. Mellibruda, R. Durda, H. Sasal, O przemocy domowej. Poradnik dla lekarza pediatry, Warszawa 1998
