"UCZEŃ NIEŚMIAŁY" -WSKAZÓWKI DLA NAUCZYCIELI

Obok rodziców istotną rolę w wychowaniu dziecka odgrywają nauczyciele. Pod ich skrzydła trafiają również dzieci nieśmiałe. Rolą nauczyciela jest w pierwszym rzędzie dostrzeżenie dzieci z takim problemem.
Charakterystyczne cechu ucznia nieśmiałego to:
wrażliwość,
delikatność,
skromność,
bezkonfliktowość;
jest postrzegany przez nauczycieli i rówieśników jako uczeń wzorowy;
takie dziecko nie ma bliższej koleżanki lub bliższego kolegi;
w ławce czesto siedzi sam;
nie przychodzi na zabawy klasowe;
na przerwie jest sam, często siedzi pod klasą.

Do ogólnych zasad postępowania z dzieckiem nieśmiałym w szkole zaliczyć należy:
Tworzenie klimatu zaufania i poczucia bezpieczeństwa, obniżających poziom lęku i niepokoju;
Częste stosowanie zachęty i pochwał (nawet za drobne osiągnięcia) skłaniających do aktywności i korzystnie wpływających na samoocenę ucznia;
Aranżowanie sytuacji społecznych pozwalających dziecku na gromadzenie dobrych doświadczeń i realne przeżycie sukcesu. Pomoże to w wypieraniu poczucia małej wartości i niemożności sprostania wymaganiom.
Stwarzanie dziecku okazji do występowania przed innymi osobami(za jego akceptacją), pozwalanie na stopniowe przyzwyczajanie się do takich sytuacji;
Poprzez indywidualne rozmowy z uczniem nieśmiałym korygowanie myśli samokrytycznych i samokarzących;
Wyjaśnianie, że wchodzenie w kontakty z innymi ludźmi, w sposób naturalny, niesie za sobą ryzyko odrzucenia. Takie sytuacje zdarzają się wszystkim;
Wypracowanie i wdrażanie Kodeksu Postępowania Nieśmiałych;
Ukazywanie roli przyjaźni w walce z własną nieśmiałością;
Uczenie dawania i przyjmowania komplementów;
Skłanianie ucznia, aby w relacjach społecznych koncentrował uwagę na innych ludziach. Pozwala to na przezwyciężanie nawyku koncentracji na sobie;
Zachęcanie dziecka (a nawet ćwiczenie z nim) do podejmowania dialogu i kontaktów twarzą w twarz. Zwracanie przy tym uwagi na znaczenie uśmiechu i podtrzymywania kontaktu wzrokowego z rozmówcą. Wskazywanie na fakt, że uśmiech prowokuje ludzi do odwzajemniania go, ułatwia tym samym wchodzenie w relacje z drugą osobą;
Pomaganie w przezwyciężaniu objawów niepokoju, poprzez proste ćwiczenia oddechowe (głębokie wdechy i wydechy).

Postępowanie z uczniami nieśmiałymi wymaga taktu, zrozumienia specyfiki ich trudności, stwarzania poczucia bezpieczeństwa, udzielania pomocy w przezwyciężaniu poczucia społecznego zagrożenia i przywracania im wiary we własne siły. W trudniejszych przypadkach trwałej nieśmiałości wymaga ona specjalnych zabiegów psychoterapeutycznych, które mogą być prowadzone przez odpowiednio przygotowanych specjalistów. Pozostawienie dziecka nieśmiałego bez pomocy i wsparcia bądź niewłaściwe działania ze strony nauczyciela, mogą spowodować, że pierwotne lekkie onieśmielenie i uczucie skrępowania w relacjach z ludźmi, przerodzi się w silne zaburzenia emocjonalne. Dlatego ważna jest świadomość nauczycieli ich zrozumienie oraz skuteczne działanie korygujące.
Zapobieganie trwałej postaci nieśmiałości wymaga również odpowiedniego kształtowania osobowości uczniów. Należy przede wszystkim zadbać o to, aby wpajane im ideały osobowe były możliwe do doścignięcia, a wynikające z proponowanych ideałów i standardów czynności oraz zadania możliwe do wykonania.

Co może robić nauczyciel:

Mając świadomość obecności dziecka nieśmiałego w grupie lub klasie szkolnej warto inicjować takie zabawy, które realizowałyby zarazem dwa cele:
zabawa ma być faktycznie zabawą, tak aby każde dziecko czerpało radość z niej i z kontaktu z rówieśnikami, aby była okazją do odprężenia,
ma być formą wyposażenia wszystkich dzieci w kluczowe umiejętności społeczne (np. aktywnego słuchania, nadawania komunikatu "ja", przesyłania i odbierania informacji zwrotnych); dzieci nieśmiałe doświadczałyby podczas takiej zabawy "treningu bycia w centrum", miałyby szanse na ujawnienie swoich mocnych stron, mogłyby poczuć się docenione przez rówieśników, co sprzyjałoby walce z problemem nieśmiałości.

Sposoby zachęcania dziecka nieśmiałego do uczestnictwa w zabawie grupowej:

zachęcanie poprzez modelowanie, czyli aktywne uczestnictwo samego nauczyciela, wychowawcy, w zabawie,
zachęcenie do zabawy poprzez ukazanie efektów lub korzyści z niej płynących - "zobaczysz to świetna zabawa, wszyscy będą się dobrze bawić, to bardzo śmieszna zabawa",
zachęcenie poprzez ukazanie roli dziecka nieśmiałego w zabawie - "bez twojej pomocy ta zabawa na pewno nie będzie tak udana, gdy bawisz się z nami każdy jest radosny",
zachęcenie poprzez przyznanie roli (rola nie może jednak zbytnio "krępować" dziecka, wystawiać go w nadmiernej ekspozycji społecznej) lub wykorzystanie umiejętności dziecka - "tylko ty możesz być mądrą sową", "ty zrobisz to najlepiej",
zachęcanie poprzez poinformowanie dziecka o możliwości kierowania własnym poziomem aktywności - "proszę pobaw się z nami, gdy jednak zabawa się tobie nie spodoba, możesz się z niej w każdej chwili wycofać" (dziecko doświadczając radości z zabawy nie wycofa się z niej pomimo, iż dano mu taką możliwość), zachęcanie poprzez zaoferowanie pomocy - "na pewno dasz sobie radę, jeśli nie, pomogę tobie".
Rzeczą niedopuszczalną jest winienie dziecka za objawy nieśmiałości, bez udzielenia mu wsparcia. Tyczy się to zwłaszcza dzieci z klas młodszych.
Należy również obserwować zachowanie dzieci dominujących w grupie tak aby nie dopuścić do prób podporządkowania sobie przez nie dziecka nieśmiałego.
Oprócz tych indywidualnych sposobów wspierania dziecka nieśmiałego, w polskich szkołach często realizowane są programy psychoprofilaktyczne, które mają na celu ograniczenie lęku społecznego i umożliwienie rozwoju kluczowych kompetencji społecznych( np. Spójrz Inaczej, Jak żyć z ludźmi, Dziękuję - nie, Tak czy nie, Nasze spotkania, Zanim spróbujesz, Podaj dłoń itd.). Scenariusze programów przewidują prowadzenie zajęć metodami aktywnymi, czyli tak, aby umożliwić dzieciom aktywne doświadczanie i przeżywanie tego, co jest tematem zajęć, a następnie podsumowanie i opracowanie zdobytych doświadczeń. W każdym z dostępnych na rynku programów dużą wagę przywiązuje się do wzmacniania poczucia własnej wartości, czy rozwoju umiejętności postrzegania siebie i swoich uczuć. Realizacja celów zawartych w programach sprzyja również niwelowaniu wśród dzieci nieśmiałości.
Ciekawą propozycją niesienia pomocy dzieciom z problemem nieśmiałości jest program Hanny Hamer pt. "Oswoić nieśmiałość". Program adresowany jest do całej klasy szkolnej, nie zaś konkretnej grupy terapeutycznej skupiającej dzieci z problemem nieśmiałości. Autorka podkreśla rolę "nie-nieśmiałych" kolegów i koleżanek w pomaganiu innym w przezwyciężaniu nieśmiałości.

Bibliografia:
Harwas - Napierała B., Nieśmiałość dziecka, Poznań 1979
Kołodziejczyk A., Czemierowska E., Kołodziejczyk T., Spójrz Inaczej. Program zajęć wychowawczo - profilaktycznych dla klas 4 - 6 szkół podstawowych, Skarżysko - Kamienna 1997
Leary M., Kowalski R. M., Lęk społeczny, Gdańsk 2001
Mazurowa M., Popielarska A., Dlaczego nasze dzieci sprawiają trudności wychowawcze, Warszawa 1978
Seligman M., Optymistyczne dziecko, Poznań 1995
Skorny Z., Proces socjalizacji dzieci i młodzieży, Warszawa 1987
Tyszkowa M., Osobowościowe podstawy syndromu nieśmiałości, w: "Psychologia wychowawcza", 1974, nr 3
Zimbardo P.G.; Nieśmiałość. Co to jest? Jak sobie z nią radzić?, Warszawa 2002
Hamer H., Oswoić nieśmiałość, Warszawa 2000.

Opracowała: Grażyna Ledzińska