Uzależnienie od komputera i Internetu.

Przyjęło się, że można uzależnić się od alkoholu, nikotyny, narkotyków, natomiast trudniej skojarzyć uzależnienie z tym, że może dotyczyć pewnych zachowań: np.: gier hazardowych, pracy, kupowania, jedzenia i korzystania z Internetu. Owe czynności mogą absorbować do tego stopnia, że osoby tracą nad nimi pełną kontrolę, niezależnie od skutków, jakie ponoszą. Osoba uzależniona poszukuje takich doświadczeń które zaspokajałyby jej potrzeby, jakich nie może bądź nie potrafi zaspokoić w inny sposób.

Od kilku lat z niepokojem obserwuję w Poradni wzrost liczby dzieci i młodzieży prezentujących objawy uzależnienia od gier komputerowych i Internetu. Z tym problemem zgłaszają się rodzice nie tylko gimnazjalistów, ale także dzieci z młodszych lat szkolnych. Najczęściej rodzice opowiadają, że zainteresowanie się dziecka komputerem wzbudzało w nich zadowolenie i dumę, że potrafi „tak wspaniale" go obsługiwać. Niektórzy z nich nie interesują się komputerem w ogóle albo z braku czasu lub z przemęczenia nie korzystają z niego tak często jak dzieci. W pewnym momencie zauważają, że dziecku czy nastolatkowi trudno obejść się bez komputera albo Internetu, gdy zamiast odrabiać lekcje, uprawiać sport czy rozmawiać z rodzicami myśli jedynie o tym, by jak najszybciej usiąść do komputera. Jeśli brak dostępu do komputera rodzi u nich rozdrażnienie, a czasem nawet agresję, to mamy do czynienia z objawami uzależnienia.
Przyczyn uzależnienia jest wiele, ale często zauważamy pewne cechy wspólne u badanych dzieci i młodzieży. Są to najczęściej:
niskie poczucie własnej wartości,
nieumiejętność nawiązywania kontaktów,
potrzeba oderwania się od rzeczywistości, która jest trudna dla dziecka, np.: między członkami rodziny trwa nierozwiązany konflikt,
dzieci nie mają z rodzicami bezpiecznej i serdeczniej więzi,
zaburzona jest struktura rodziny, szczególnie w zakresie hierarchii podsystemów rodziców i dzieci (tzn.... dzieci rządzą),
dzieci mają problemy w nauce (często na skutek trudności z koncentracją uwagi, impulsywnością lub nadruchliwością, zaburzeniami nastroju),
dzieci nie radzą sobie z trudnymi emocjami (lękiem, złością, nudą, smutkiem, samotnością).
Dla tych, którzy cierpią z powodu niskiego poczucia własnej wartości, poczucia własnej nieadekwatności, częstej dezaprobaty ze strony innych, a szczególnie dorosłych - ryzyko uzależnienia się jest największe.
Uzależnienie od komputera i Internetu jest uzależnieniem psychicznym tzn. osoba uzależniona ma silną potrzebę korzystania z komputera, surfowania po Internecie. Młody człowiek, który wpadł w sidła nałogu najczęściej nie potrafi sam sobie z nim poradzić oraz nie zauważa swojego problemu. Informowany przez innych, że popadł w tarapaty nie przyjmuje tego faktu do wiadomości a wręcz oskarża bliskie sobie osoby o to, iż go bezpodstawnie pomawiają o to, że jest uzależniony.

Jeżeli rodzic podejrzewa uzależnienie u swojego dziecka bądź zaczyna się niepokoić, że może to być, to warto zwrócić uwagę, że do objawów przemawiających za uzależnieniem od komputera należałoby zaliczyć:
spędzanie przy komputerze coraz większej ilości czasu kosztem innych dotychczasowych zainteresowań; dziecko wpada w "ciągi komputerowe", tzn. siedzi po kilka godzin bez przerwy, nie może się oderwać,
zaniedbywanie obowiązków szkolnych w związku z komputerem; jego zaangażowanie w świat wirtualny przynosi szkody w świecie realnym, np.: nie odrabianie lekcji, zaniedbywanie przyjaciół, słabsze oceny ze szkoły,
kłamanie odnośnie ilości czasu spędzonego przy komputerze;
reagowanie rozdrażnieniem czy nawet agresją w sytuacjach, kiedy korzystanie z komputera jest utrudnione, bądź niemożliwe.
dziecko próbuje ograniczyć ilość czasu spędzonego przed komputerem, lecz to mu się nie udaje.

Istotne jest, występowanie co najmniej 3 z 5 objawów, które zostały wyżej przedstawione, aby można był stwierdzić, że jest to problem uzależnienia. Co może zrobić w tej sytuacji rodzic?

Gdy zaczynasz mieć obawy, że Twoje dziecko się uzależnia:

pamiętaj, że to poważna sprawa i nie wymagaj, by dziecko po prostu „rzuciło" komputer,
powiedz dziecku, że widzisz problem, choćby zaprzeczało,
nazwij niepokojące Cię zachowania i ich konsekwencje,
przygotuj się na to, że nastolatek może nie dostrzegać problemu i nie mieć motywacji do zmiany, dopóki nie znajdzie się w poważnym kryzysie,
poszukaj pomocy u specjalisty i współpracuj, poznaj plan terapii,
okazuj dziecku, że je kochasz, mimo, że nie akceptujesz jego zachowania,
pozwól mu ponosić odpowiedzialność i koszty uzależnienia,
bądź stanowczy, konkretny, nawet jeśli łatwiej uwierzyć w zapewnienie dziecka, że kontroluje swoje zachowanie,
nie zapominaj, że osoby uzależnione tworzą system usprawiedliwiania i zakłamywania rzeczywistości. Twoja jasność, szczerość i konsekwencja w pilnowaniu umów może być pomocna,
pomóż uzależnienie od komputera zastąpić innymi czynnościami, które zaspokajają podobne potrzeby i wypełniają czas,
doceniaj zmiany i osiągnięcia,
poszukaj wsparcia dla siebie podczas długiego procesu pomagania dziecku. Nie jesteście jedyną rodziną z takim problemem.

Uzależnienie od gier komputerowych.

Występuje często u dzieci, których rodzice są zapracowani i są wręcz zadowoleni, że dziecko ma jakąś rozrywkę i nie popada w "złe" towarzystwo. Rodzice rzadko reagują prawidłowo w tego typu sytuacjach, często zbyt późno dostrzegają zagrożenie, jakie niesie ze sobą komputer. Za późno widzą, że dziecko izoluje się od rówieśników, traci kontakt z rzeczywistością i zamyka się w swoim pokoju z komputerem. Niebezpieczne są gry online, ich specyfika polega na tym, iż naszym przeciwnikiem nie jest komputer, lecz żywy człowiek, który siedzi przed monitorem swojego komputera, tak jak i my sami. Według niektórych badaczy tego zjawiska, poprzez tego typu gry narasta w graczach poziom agresji, który następnie jest rozładowywany w świecie realnym, na zwykłych ludziach. Zazwyczaj gry są tak konstruowane, aby ciągle coś się w nich działo: trzeba ukończyć kolejną misję, przejść do następnego poziomu, zniszczyć następną bazę wroga. Gry sprawiają, że młodzież czuje się jakby szła ciągle na przód, po drodze doświadczając wzlotów i upadków i tak mijają godziny. U młodzieży mamy wtedy do czynienia z zatarciem się granicy pomiędzy rzeczywistością „prawdziwą" a tą, która nazywa się niekiedy wirtualną, fikcyjną. Oddziaływanie na psychikę, ma to do siebie, że im jest prymitywniejsze, tym łatwiej bywa przez nieprzygotowane środowisko akceptowane. Tak kształtuje się i umacnia mechanizm popularności gier brutalnych, mocno oddziaływujących na emocje, szybko i prymitywnie angażujących uwagę odbiorcy. Negatywny wpływ gier komputerowych dotyczy nie tylko możliwości uzależnienia od komputera, ale także uczenia się zachowań agresywnych i nieetycznych wymuszanych przez gry. Przy agresywnych grach komputerowych gracz nie tylko jest obserwatorem agresji, ale sam dokonuje czynów agresji.

Diagnoza i pomoc.

W czasie rozmowy z rodzicami, w procesie diagnostycznym nie skupiamy się tyle na tym, co dziecko/nastolatek robi na komputerze i ile, ale raczej na tym czego nie robi, bo spędza czas przed komputerem. Zwykle dzieci/młodzież nie mają żadnych przyjaciół, w którymś momencie odmawiają chodzenia do szkoły lub samodzielnych wyjazdów na wakacje, mają coraz gorsze stopnie w szkole, nie mają żadnych innych zainteresowań i planów na przyszłość, są przygnębione, rozdrażnione, złe na cały świat. W czasie rozmów z rodzicami często okazuje się, że stan taki trwa lub pogłębia się od lat, a teraz tylko zaistniała okoliczność, która bardziej go uwidoczniła, np.: groźba powtórzenia klasy.
Dlatego do pracy z problemem nadużywania lub uzależnienia dziecka od komputera (gier czy internetu) uważamy za konieczne zaangażowanie całej rodziny i pomóc rodzicom nawiązać na nowo (lub po raz pierwszy) bliską więź z dziećmi poprzez m.in. spędzanie z nimi wolnego czasu oraz angażowanie się w ich czasem nudny i niezrozumiały dla dorosłych świat.
Oferujemy wsparcie dla rodziców w wypełnianiu przez nich swoich czasem niewdzięcznych zadań rodzicielskich, jakimi są m.in. stawianie granic dzieciom i pilnowanie ich, oraz organizowanie im czasu w sposób, który zapewnia im wszechstronny rozwój poprzez prowadzenie warsztatów dla rodziców bądź terapii rodzinnej. Celem pracy z rodzicami jest:
wzmacnianie poczucia kompetencji rodziców poprzez wskazywanie im potrzeb i możliwości rozwojowych dzieci,
uczenie ich nowych sposobów komunikowania się z dzieckiem.

W pracy z dzieckiem zaczynamy od postawienia diagnozy psychologiczno-pedagogicznej, czasami poszerzonej o konsultację psychiatryczną, a następnie proponujemy terapię indywidualną lub grupową ( gdy zbierze się dostatecznie liczna grupa).
Uzależnienie od Internetu, jest w miarę nowym zjawiskiem, gdyż sama sieć jest niezbyt wiekowa, Według psychologów ten rodzaj uzależnienia stanie się prawdopodobnie jedną z plag XXI wieku i najprawdopodobniej jest tylko kwestią czasu oficjalne sklasyfikowanie uzależnienia od Internetu (siecioholizmu) jako jednostki chorobowej.
Danuta Łaska

Artykuł powstał na podstawie:
Patologiczny hazard i internet. Janina Węgrzecka-Giluń.
W świecie kameleona. Program profilaktyczny dla młodzieży. Dominika Łęcka
W pułapce Internetu. Ryszard Poprawa. Instytut Psychologii Uniwersytetu Wrocławskiego.