BAJKA W TERAPII LOGOPEDYCZNEJ

Dziecko przygotowuje narządy artykulacyjne do czynności mówienia już od najwcześniejszych miesięcy życia (ssanie, połykanie, żucie, krzyk, głużenie, gaworzenie itd.).
W drugim,trzecim roku życia osiąga ono sprawność ruchową pozwalającą na wymawianie,bez większego wysiłku, najłatwiejszych głosek i najłatwiejszych słów.
Rozwijające się stale funkcje kinetyczne umożliwiają trzy-, cztero-latkowi wypowiadanie głosek, które wymagają bardziej precyzyjnych czynności artykulacyjnych.
Najtrudniejsze głoski ( wymagające np. unoszenia języka do góry, umieszczania go za dziąsłami, tworzenia szczeliny,nadawania językowi ruchów wibracyjnych),pojawiają się dopiero w wieku czterech,pięciu lat i często sprawiają dzieciom trudności. Część dzieci ma z nimi kłopoty jeszcze w okresie szkolnym.
Na każdym z tych etapów mowę można i należy wspomagać odpowiednią gimnastyką narządów atykulacyjnych,podnosząc ich sprawność.
Gimnastyka i ćwiczenia mają na celu uzyskanie zręcznych i celowych ruchów języka, warg, policzków, podniebienia miękkiego i żuchwy ( dolnej,ruchomej szczęki ).Tworzą one tzw. aparat artykulacyjny.Aby wypowiedź była poprawna,wyrazista,wszystkie te narządy muszą być "posłuszne poleceniu właściciela". Uzyskanie ich wysokiej sprawności można osiągnąć tylko drogą odpowiednich,często długotrwałych ćwiczeń.
W swojej praktyce logopedycznej często spotykam się ze stwierdzeniem rodziców, że ćwiczenia są żmudne,powtarzalne, trudne i ...nudne.Występują również problemy z motywowaniem dziecka do ich codziennego, częstego i systematycznego wykonywania.
Pragnę zaproponować bajkowo-zabawowy charakter ćwiczeń i gimnastyki buzi i języka.W zabawie bowiem dzieci się rozluźniają, cieszą z tego, co robią i chętniej właśnie "pracują". Poprzez zabawę odreagowują urazy związane z trudnościami i kojarzą zajęcia raczej z przyjemnością i zabawą niż nauką. W przystępnej formie doskonalą już nabyte i zbierają nowe doświadczenia,utrwalają i poszerzają zakres opanowanych umiejętności i sprawności językowych.Bajka logopedyczna oprócz tego,że usprawnia narządy mowy dziecka,to również uwrażliwia na różnorodność świata dźwięków,mobilizuje do myślenia i poprawnej werbalizacji,przygotowuje do nauki czytania (poprzez usprawnianie słuchu fonemowego).
Bajka logopedyczna to krótka historyjka, której bohaterami może być nasze dziecko, Pan Języczek lub zwierzątka.Może być całowicie abstrakcyjna lub oparta w otaczającej dziecko rzeczywistości,ściśle związana z aktualną sytuacją i wydarzeniami w jego życiu.Dorosły może ułożyć ją sam lub zaczerpnąć z literatury.Dzieci słuchając czytanych lub opowiadanych bajek, wykonują ćwiczenia usprawniające narządy mowy,polegające na pokazaniu ruchem języka,warg,żuchwy określonego fragmentu bajki. Ćwiczenia demonstruje dorosły,dlatego musi je sam wcześniej starannie przećwiczyć przed lustrem (rodzice dzieci uczęszczających na terapię logopedyczną doskonale je znają).Ćwiczenia są wplatane w treść bajki tak,aby dzieci nie odczuły znudzenia i zmęczenia.Dlatego też urozmaiceniem są także elementy ruchu i wypowiadane wyrazy dźwiękonaśladowcze.

O czym powinno się pamiętać podczas prowadzenia ćwiczeń wspomagających rozwój mowy w oparciu o bajkę logopedyczną?

W trakcie opowiadania bajki dziecko i dorosły siedzą tak,aby widzieć swoje twarze.
Buzie dziecka i dorosłego powinny być zawsze szeroko otwarte podczas wykonywania ćwiczenia.W ten sposób dziecko będzie dokładnie widziało jakie ruchy artykulatorów powtórzyć.Dorosły natomiast będzie mógł przyjrzeć się,czy dziecko prawidłowo wykonuje polecenie.
Ułatwieniem dla dziecka i dorosłego mogą być lusterka.Kontrola wzrokowa ułatwi wykonanie ćwiczenia,sprzyja również dokładności i precyzji.
Systematycznie należy kontrolować pracę dziecka. W razie potrzeby korygować błędy,pokazując ponownie ćwiczenie i prosząc, by dziecko wykonało je poprawnie
W miejsce polecenia: Zrób to...i to...proponuję zastosować formę: Czy potrafiłbyś zrobić coś takiego. Czy możesz pokazać jak...Spróbuj zrobić...
Dorosły ma obowiązek dbania o prawidłowość i wysoką sprawność swego sposobu mówienia (wymowy,intonacji,akcentu,prostego i zrozumiałego budowania wypowiedzi"jej jednoznaczności,obrazowości i sugestywności).
Czas trwania bajki i ćwiczeń powinien być dostosowany o wydolności i wieku dziecka. Z dziećmi młodszymi lub słabo koncentrującymi się na zadaniach pracujemy krócej (możemy wykrzystać fragment bajki), ale za to pracujemy kilka razy w ciągu dnia.
Ćwiczenia z dzieckiem wymagają systematyczności i wytrwałości.Tylko wtedy możliwe jest osiągnięcie oczekiwanych efektów.A jeśli jeszcze zadbamy by były dla dzieka przyjemnością,zabawą,jednym ze sposobów spędzania czasu to efekty są gwarantowane.
Jeśli w pracy z dzieckiem będziemy stosować zachęty i pochwały nauczymy je właściwej samooceny i zachęcimy do doskonalenia swoich umiejętności.
ZIMOWA BAJKA

Przyszła do nas zima.Często wieje wiatr,który szumi w gałęziach drzew (zaokrąglamy wargi,język unosimy do górnego wałka dziąsłowego,zbliżamy do siebie zęby,szumimy jak wiatr szsz...).Mróz maluje ciekawe wzory na szybach (chuchamy na lusterko,by zaparowało i rysujemy palcem wzorki).Jest mroźno (wypowiadamy brrr,tupiemy nogami i oklepujemy rękoma ramiona).Z nieba pada cichutko śnieg (dotykamy czubkiem języka różnych miejsc na podniebieniu i opuszczamy język).
Ze śniegu dzieci ulepią bałwana.Toczą śnieżne kule. Pierwsza kula jest największa (język rysuje w powietrzu duże kółko),druga kula jest średnia (rysujemy średnie kólko),kulka na głowę jest najmniejsza (rysujemy małe kółko).Popychają je (rękoma pchamy kulę i pomaga nam w tym język-wypychamy językiem dolne zęby) i ustawiają jedna na drugiej (szybko zakładamy dolną wargę na górną i odwrotnie).Bałwan gotowy,stoi uśmiechnięty (uśmiechamy się szeroko,nie otwierając ust). Ma nos z marchewki,oczy z kamyków a w ręku miotłę,którą zamiata śnieg (językiem poruszamy na boki przy wewnętrznej stronie dolnych zębów). Śnieg jest zimny i mokry,dzieciom zmarzły rączki i dlatego je rozgrzewją (pocieramy dłonie i chuchamy na ich wewnętrzną stronę).
Teraz dzieci biegną do domu (tup,tup,tup) i proszą tatę,by z piwnicy wyjął sanki (robimy z języka sanie-boki i przód języka unosimy do góry,tak by na środku powstało wgłębienie). Chwytają sanki za cienki sznurek (wysuwamy z buzi wąski język) i ciągną je na wysoką górkę (czubek języka zachaczamy o dolne zęby i wypychamy środek języka w górę).Na górce jest wiele dzieci. Słychać radosny śmiech dziewcząt (hi,hi,hi), chłopców (ha,ha,ha) i odgłos sunących po śniegu saneczek (szu,szu,szu).Dzieci zjeżdżają z górki w dół (język dotyka nosa,opada do brody), skręcają sankami w prawo i w lewo (język kierujemy do prawego,potem lewego kącika ust).
Po udanej zabawie dzieci wracją do domu.W drodze powrotnej widzą kraczące wrony (kra,kra,kra), ćwierkające i podskakujące wróble (ćwir,ćwir,ćwir, język przeskakuje z zęba na ząbek). Mama już czeka na dzieci z gorącą herbatą.Aby się rozgrzać piją wolno,małymi łyczkami (język ułożony na podniebieniu górnym, zamykamy zęby i wargi i przełykamy ślinę).Po takim dniu czas odpocząć i położyć się do łóżka (boki i przód języka unosimy do góry, tak by na środku powstało wgłębienie).Pora spać.Ciekawe,co im się przyśni.Słychać jak spokojnie i głęboko oddychają (wykonujemy wdechy i wydechy nosem, pamiętając o ułożeniu języka na podniebieniu górnym).

Przedstawiona propozycja nie zastąpi indywidualnej terapi logopedycznej dziecku,które nie osiągnęło normy językowej (ma zdiagnozowaną wadę wymowy ).Może natomiast stymulować językowe umiejętności,posłużyć jako wprowadzenie i urozmaicenie codziennej, indywidualnej pracy rodzica z dzieckiem w domu ,może wspomagać terapię logopedyczną prowadzoną przez specjalistę.Tworząc wspólnie z dzieckiem własną bajeczkę powinniśmy wykorzystywać i wplatać do niej takie ćwiczenia,które wcześniej na zajęciach wprowadził,nauczył i omówił logopeda.

Dzieciom i ich rodzicom życzę przyjemnej i odkrywczej zabawy.

Literatura:

Anna Tońska-Mrowiec "Języczkowe przygody i inne bajeczki logopedyczne"
Wydawnictwo Harmonia,Gdańsk 2005

Maria Bryła Aneta Muszyńska "Przygody Języczka Podróżniczka".Ćwiczenia logopedyczne.
Kraków 2007
Opracowała: mgr Anna Graczyk
logopeda