PYTANIA NA KTÓRE NAJCZĘŚCIEJ ODPOWIADA LOGOPEDA.

Sprawy dotyczące rozwoju mowy dziecka, wad wymowy, momentu i potrzeby rozpoczęcia terapii logopedycznej i in., stale jeszcze budzą kontrowersje i logopedzi często muszą odpowiadać na pytania z nimi związane. Oto najczęstsze z tych pytań i próba odpowiedzi na nie.

1. Jakie są przyczyny powstawania wad wymowy?

Jest ich bardzo wiele, czasami występuje jednocześnie wiele przyczyn. Ponadto ten sam czynnik u różnych dzieci może dawać różny skutek. Do najważniejszych należą:
czynniki genetyczne
uszkodzenie struktur korowych mózgu
mikrouszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego
uszkodzenia obwodowego układu nerwowego
zaburzenia metabolizmu - fenyloketonuria, histydemia
wady narządów głosowo - artykulacyjnych np. rozszczep podniebienia
zaburzenia słuchu
niedorozwój umysłowy
autyzm dziecięcy
Ponadto:
choroby matki, urazy psychiczne, zatrucia chemiczne
urazy okołoporodowe
choroby dziecka z powikłaniami w 1, 2 i 3 r.ż.
nieprawidłowa budowa narządów artykulacyjnych - języka, zgryzu, podniebienia
przerost trzeciego migdałka, skrzywienie przegrody nosowej, przerost śluzówki nosa
nieprawidłowe funkcjonowanie narządów mowy, czyli niska sprawność języka i warg, brak pionizacji języka, nieprawidłowa praca mięśni uruchamiających wiązadła głosowe
nieprawidłowa budowa i funkcjonowanie narządu słuchu czyli zaburzenia słuchu fonematycznego, zaburzenia analizy i syntezy słuchowej, obniżenie słyszalności (niedosłuch, głuchota)
warunki niesprzyjające uczeniu się mowy czyli nieprawidłowe wzorce wymowy, zły styl wychowania i postawy rodziców, brak stymulacji rozwoju mowy
opóźniony rozwój psychomotoryczny i emocjonalny dziecka
2. Czy z wady wymowy można wyrosnąć?

Istnieją pewne opóźnienia, które pod wpływem stymulacji rodziców, czy przedszkola normują się samoistnie. Nigdy jednak nie można tego zagwarantować w 100%. Nie należy więc słuchać opinii innych osób, nawet specjalistów w pokrewnych dziedzinach, lecz wszystkie niepokojące symptomy skonsultować z logopedą. Ważne, żeby zrobić to odpowiednio wcześnie.

3. Kiedy należy pójść z dzieckiem do logopedy?

W każdym przypadku stwierdzenia zaburzeń mowy należy jak najszybciej rozpocząć terapię logopedyczną, gdyż wczesna interwencja skraca jej czas i zwiększa efektywność. Jeżeli poziom rozwoju emocjonalno - społecznego dziecka wyklucza zajęcia w gabinecie, powinna być udzielona porada matce, która będzie sprawowała odpowiednią opiekę w domu, a po pewnym czasie można podjąć następną próbę współpracy z logopedą.
Jeżeli dziecko pochodzi z obciążonego okresu ciążowo - okołoporodowego, ma uszkodzony słuch, jest dzieckiem z mózgowym porażeniem dziecięcym, z zespołem Downa, z rozszczepem podniebienia lub innymi ciężkimi schorzeniami, należy zgłosić się do logopedy przed ukończeniem przez nie 1r.ż.
Z dwulatkiem należy pójść do logopedy, jeżeli nie gaworzy, nie mówi, ślini się, ma kłopoty z żuciem i połykaniem, oddycha ustami, nie rozumie poleceń.
Można zapobiec powstawaniu i utrwalaniu się wad wymowy u dziecka, zgłaszając się do logopedy na badanie kontrolne, zanim ukończy ono 3r.ż.
Nie wszystkie przypadki zaburzonej artykulacji wymagają interwencji logopedy. Dzieci, u których stopień zaburzenia mowy nie jest głęboki mogą pozostać pod opieką rodzica, wyszkolonego nauczyciela lub pedagoga szkolnego.

4. Co zrobić jeżeli dziecko w wieku 3 lat nie mówi?

Prawidłowo rozwinięte 3-letnie dziecko powinno rozumieć mowę, mówić zrozumiale, posługiwać się zdaniami prostymi i złożonymi, prawidłowo wymawiać większość głosek. Zamianie mogą ulegać jedynie głoski najtrudniejsze - sz; ż; cz; dż; r.
Jeżeli 3-latek nie mówi, mówi bardzo mało, mowa jego jest niezrozumiała, zamienia lub zniekształca wiele głosek, należy zgłosić się do logopedy.
Możliwe, że logopeda stwierdzi jedynie proste opóźnienie rozwoju mowy, które z czasem się wyrówna. Może się jednak okazać, że zdiagnozowana zostanie dysfazja rozwojowa, czyli wrodzone zaburzenie rozwoju mowy, które wymaga intensywnej terapii, bo bez niej nie nastąpi prawidłowy rozwój mowy dziecka.

5. Jakie czynniki wpływają na rozwój mowy dziecka?

Na prawidłowy rozwój mowy dziecka wpływ ma wiele czynników, do najważniejszych należą:
prawidłowy rozwój psychomotoryczny czyli rozwój układu nerwowego zmysłów, narządów ruchu, szczególnie narządów mowy.
ogólny poziom intelektualny - zazwyczaj dzieci inteligentniejsze wcześniej opanowują system językowy.
zdolności specjalne, np. uzdolnienia językowe, rozumienie słów, płynność mowy.
ogólne warunki społeczno - wychowawcze, tzn. otoczenie motywujące do mówienia i oferujące prawidłowe wzorce językowe.
6. Czy wada zgryzu może wpłynąć na wymowę dziecka?

Wady zgryzu to odchylenia w ustawieniu żuchwy do szczęki górnej. Jeżeli są one znaczne np. zgryz otwarty, przodozgryz, tyłozgryz; mogą prowadzić do nieprawidłowej artykulacji niektórych głosek.
Zgryzowi otwartemu towarzyszy często wymowa międzyzębowa.
Przodozgryz - wiąże się z wymową międzyzębową i przyzębową.
Często trudno rozstrzygnąć, czy wada zgryzu jest przyczyną wady wymowy, czy jej skutkiem, np. w zgryzach otwartych. Niewątpliwie jednak wady zgryzu często współwystępują z różnymi odmianami seplenienia - bocznym, międzyzębowym, przyzębowym i in.
Dziecko z wadą zgryzu musi być pod opieką ortodonty, nosić aparat ortodontyczny, a także wykonywać ćwiczenia zalecane przez logopedę.

7. Jaki wpływ na rozwój mowy ma przerost migdałka gardłowego?

Mowę dzieci z przerośniętym migdałkiem gardłowym charakteryzuje nosowanie. Dzieci te mają utrudnione oddychanie i często upośledzenie słuchu z powodu przewlekłych nieżytów trąbki słuchowej i zapalenia ucha środkowego.
Nieprawidłowy tor oddechowy - oddychanie ustami, a także niedosłuch przewodzeniowy są przyczyną wielu nieprawidłowości artykulacyjnych. Dziecko z przerośniętym migdałkiem musi być pod opieką laryngologa, który czasami zaleca usunięcie go, a także pod opieką logopedy, prowadzącego odpowiednie ćwiczenia-oddechowe, słuchowe i in.

8. Czy należy podcinać dziecku wiązadełko języka?

Wiązadełko języka, in. wędzidełko języka to włóknisty twór, który łączy w linii środkowej dolną powierzchnię języka z dnem jamy ustnej. Kiedy jest za krótkie może uniemożliwić wytworzenie prawidłowego brzmienia niektórych głosek, zwłaszcza sz; ż; cz; dż; l; r.
Wędzidełko można rozciągnąć dzięki masażom i intensywnym ćwiczeniom, od nich należy rozpocząć. Dopiero kiedy ćwiczenia nie przyniosą efektów można wykonać podcięcie. Decyduje o tym lekarz w porozumieniu z logopedą. Czasami zabieg ten wykonywany jest niemowlętom - w przypadku całkowitego przyrośnięcia języka. Samo podcięcie nie usprawnia języka, stwarza tylko możliwości jego pionizacji. Wkrótce po zabiegu należy wznowić ćwiczenia.
9. Jak często należy ćwiczyć mowę?
W gabinecie logopedycznym dzieci ćwiczą mowę indywidualnie. Zajęcia odbywają się co tydzień, co dwa tygodnie, czasami rzadziej, w zależności od stopnia zaburzenia i innych obiektywnych czynników. W domu jednak należy ćwiczyć codziennie.
Można prowadzić zajęcia w formie ścisłej, ale ważne jest nastawienie na cel, którym jest poprawa wymowy dziecka i przestrzeganie podstawowych zasad - mówienie do dziecka wyraźnie, poprawianie jego wymowy, zwracanie uwagi na prawidłowe żucie, połykanie, oddychanie i in. aspekty związane z mową. Ważna jest też współpraca z przedszkolem, szkołą, aby i tam oddziaływano na wymowę dziecka.

10. Jak można trafić do logopedy?

System opieki logopedycznej stanowi część systemu oświatowego i systemu opieki zdrowotnej. Logopedę można więc znaleźć w poradniach psychologiczno - pedagogicznych, przedszkolach, szkołach, a także niektórych placówkach służby zdrowia np. poradniach foniatrycznych.
Na ogół nie jest wymagane skierowanie na badanie. Należy jednak zadzwonić i umówić się na wizytę, tak jest w poradniach. W przedszkolach i szkołach, zatrudnieni tam logopedzi sprawdzają stan rozwoju mowy dzieci i kierują na terapię.

11. Jak długo trwa terapia w poradni?

Czas trwania terapii jest sprawą indywidualną. Może ona trwać od 3 miesięcy do kilku lat. Prognozując przebieg korekcji mowy należy wziąć pod uwagę różne przesłanki. Są to:
stopień uporczywości zaburzenia - jak bardzo zaburzona jest artykulacja, ilu głosek dotyczy, czy w niektórych kontekstach dziecko wymawia je prawidłowo czy zawsze źle.
wiek dziecka - im starsze tym bardziej ma utrwalone nawyki błędnego wytwarzania dźwięków; im bardziej złożone były przyczyny tym trudniejsza może być terapia. Ruchy artykulacyjne właściwe danemu językowi stają się zmechanizowane około 12-14 r.ż. Po tym okresie usunięcie zaburzeń jest trudne, aczkolwiek nie niemożliwe.
sprawność narządów mowy - jeżeli jest obniżona, a narządy źle zbudowane, to terapia jest trudniejsza, ponieważ najpierw trzeba je usprawnić, a budowę poprawić np. wadę zgryzu.
rozwój słuchu fonematycznego - żeby prawidłowo mówić dziecko musi różnicować głoski, wyłapywać nieprawidłowe artykulacje w mowie otoczenia i swojej.
stosunek do ćwiczeń - jeżeli dziecko ma motywację do pracy, chętnie wykonuje zadania, terapia postępuje szybciej.
wymowa rodziców, opiekunów, osób z najbliższego otoczenia, z którymi dziecko utrwala zdobyte umiejętności.

12. Jakie ćwiczenia należy wykonywać z dzieckiem aby poprawić jego wymowę?

Wszystkie ćwiczenia należy dobrać indywidualnie dla każdego dziecka. Najczęściej są to:
ćwiczenia oddechowe
ćwiczenia fonacyjne
ćwiczenia słuchu fonematycznego
ćwiczenia autokontroli słuchowej
ćwiczenia usprawniające motorykę narządów artykulacyjnych
ćwiczenia logorytmiczne i in.
Ilość ćwiczeń z danej grupy, ich rodzaj oraz czas trwania, zależą od rodzaju wady wymowy i postępów terapii. Wszystkie ćwiczenia powinny być wykonywane pod kierunkiem logopedy i w obecności rodzica.

13. Co zrobić, jeżeli dziecko nie chce ćwiczyć?

U podstaw tego problemu leży sposób wychowywania dzieci.
W tej sztuce najważniejszy jest jednolity styl wychowawczy, tzn. stawianie dziecku przez oboje rodziców takich samych wymagań i konsekwentne ich egzekwowanie. Brak jednomyślności i zmienność decyzji, mogą prowadzić do zachwiania równowagi emocjonalnej, nadpobudliwości bądź zahamowania. Nieprawidłowe style wychowawcze to:
wychowanie zbyt surowe - wywołuje lęk, bunt, agresję, czasami jąkanie - wychowanie zbyt pobłażliwe, troskliwe - może wywoływać lekceważenie otoczenia; dzieci tak wychowywane często mają opóźniony proces rozwoju mowy, mowę niestaranną.
wychowanie niekonsekwentne - wytwarza niepewność, zmienność nastrojów, czego rezultatem mogą być zaburzenia tempa i rytmu mowy, jąkanie.
Najważniejsze jest znalezienie złotego środka i nawiązanie z dzieckiem przyjaznych relacji. Cierpliwość i zainteresowanie rodziców osiągnięciami dziecka aktywizuje je do mówienia, motywuje do ćwiczeń i nawiązywania komunikacji z otoczeniem. Niedopuszczalne jest wyśmiewanie się, szydzenie, przedrzeźnianie, krzyczenie na dziecko.
Niezwykle ważne jest aby mowa otoczenia była prawidłowa, ponieważ słuchanie jest pierwszym etapem uczenia się mowy. Ważne jest więc to kto, jak i jak często mówi do dziecka. Mówiąc do dzieci należy na nie patrzeć, mówić powoli, wyraźnie, prawidłowo akcentować; pomaga to dzieciom koncentrować uwagę. Jeżeli mimo tych zabiegów dziecko nie chce ćwiczyć, można je motywować nagrodami, wyznaczać ścisły czas ćwiczeń i porę dnia. Chwalić najmniejsze nawet osiągnięcia.

14. Jak odróżnić wadę wymowy od mowy charakterystycznej dla danego wieku dziecka?

Prawidłowy rozwój mowy przebiega ścisłymi etapami. Poszczególne głoski pojawiają się w wymowie dziecka od najłatwiejszych do najtrudniejszych.
dziecko 3-letnie powinno wymawiać wszystkie głoski prawidłowo oprócz /s z c dz sz ż cz dż r/
pod koniec 4 r.ż. powinna pojawić się głoska /r/
między 4 - 5 r.ż dziecko powinno opanować wymowę głosek /sz ż cz dż/
O dziecku 3-letnim, które nie wymawia prawidłowo głosek szumiących lub głoski /r/, nie powiemy, że mówi wadliwie. Zamienianie tych głosek na łatwiejsze jest bowiem typowe dla tego okresu rozwojowego. Ale o wadzie wymowy możemy mówić w każdym wieku, jeżeli dziecko zniekształca głoski. O zaburzeniach rozwoju mowy możemy więc mówić wtedy, gdy dziecko wypowiada:
dźwięki nie należące do zasobu języka polskiego, w tym również wszelkiego typu deformacje głosek, np. boczne ułożenie języka, wsuwanie języka między zęby, gardłowa wymowa głoski /r/ i in.
głoski nie będące wynikiem zastępowania głosek trudniejszych artykulacyjnie przez głoski łatwiejsze, np. zamiana c>s.
Wadą wymowy nie jest natomiast na danym etapie rozwojowym:
brak głoski /kaka zamiast kaczka - u dziecka rocznego/
zamiana kolejności głosek w wyrazie /mokolotywa zamiast lokomotywa u dziecka 2-letniego/
zastąpienie głoski trudnej głoską łatwiejszą /safa zamiast szafa - u dziecka 3-letniego/
15. Czy wada wymowy może wpływać na przebieg procesu nauki czytania i pisania?

Mówienie, podobnie jak czytanie i pisanie, są formami porozumiewania słownego. U podstaw ich prawidłowego rozwoju leży prawidłowy rozwój tych samych funkcji - słuchowych, wzrokowych, kinestetyczno-ruchowych i in. Prawidłowa wymowa głosek, ich słuchowe wyodrębnianie i identyfikowanie w wyrazie, są podstawą kształtowania się analizy i syntezy głoskowej wyrazów. Ta umiejętność jest niezbędna podczas nauki czytania i pisania. Wady wymowy, a także obniżenie sprawności językowej, są jednymi z najczęstszych przyczyn występowania dysleksji.

16. Czy moje dziecko się jąka?

Strach przed jąkaniem dzieci jest u rodziców bardzo duży. Powszechna jest bowiem opinia, że tę wadę wymowy trudno usunąć, w większym stopniu niż inne wady zwraca uwagę otoczenia, jest bardziej tajemnicza. Badania przeprowadzone wśród logopedów dowiodły, że nie lubią oni prowadzenia terapii logopedycznej, nie wierzą w jej skuteczność. Niewątpliwie terapia jest trudna, ale zawsze warto ją podjąć, bo nawet jeżeli nie odniesiemy całkowitego sukcesu, to jest duża szansa na poprawę płynności mówienia i pozbycie się lęku przed mówieniem. A to już bardzo dużo.
Początek jąkania może wystąpić w okresie gdy dziecko:
zaczyna mówić
zaczyna chodzić do szkoły
dojrzewa płciowo
U 90% przypadków jąkanie pojawia się przed 7r.ż., i tak jak w przypadku innych wad wymowy, terapię należy rozpocząć jak najwcześniej.
Logopeda po zbadaniu dziecka zdecyduje o potrzebie i rodzaju prowadzonej terapii. Rodzice uzyskają informacje na temat istoty jąkania, sposobów postępowania z dzieckiem jąkającym się, wybrany zostanie też rodzaj terapii.
Opracowała Kamila Przykucka
logopeda